Бөгүн Кызылдың № 2 школазының 5-ки классчыларынга К.И. Чуковский аттыг уруглар ном саңы "Кырган-авам аптаразы" деп тыва хеп дугайында кичээлди эрттирген.

Кичээлди өөреникчилер улуг сонуургал-биле дыңнап, ажыктыг чүүлдерни билип алган. Кичээлдиң эрттирикчизи, уруглар ном саңынын чурт-шинчилел болгаш чогаал килдизиниң ажылдакчызы Чаяна Чулдук уругларга тыва хептиң янзы-бүрү хевирлериниң дугайында тайылбырлап чугаалап берген.

5-ки классчылар тыва хеп чыл эргилдезиниң аайы-биле, эр-херээжен ылгалы-биле, хар-назын аайы-биле аңгыланып турар деп бо лекциядан дыңнап, чуруктардан көрүп билип алганнар.

Чижээлээрге, 8-9 хар назынныг кыс уругнуң тыва тонунуң чеңи бөдүүн төнчүлүг болур, курунга каасталга турбас. А кажан ол уруг 14-15 хар чеде бээрге, тонунуң чеңи ужуктуг аппарып, курунга каасталгалар немежип келир. Кандыг каасталгалар дизе - дергилер болгаш ине-хендир суп алыр ховул. Улгаткыже уруг каасталгаларын курунга астып алгаш чоруур болур. Кырган-ава апарганда херээжен кижиниң эдилээр оттук-даңзазы немежип келир.

Оон аңгыда херээжен кижиниң хевинден-не ажы-төлдүг бе азы өг-бүле чок бе деп билдинип келир. Тыва чоннуң хеп даараары ханы уткалыг чораан деп библиотека ажылдакчызы чугаалап берген. Кыс уругну дүгдеп-айтырып келгенинде бир тускай, каас-чараш хеп кедер, өгленип турар уезинде арнын чажыр думаалай кедер. Ажы-төлдүг апарганда эдектиг тонунуң чириинден уруглары туттунуп кылаштаар. Тонунуң хөрээнде өгленгениниң демдээ - богаа, моюндуруунда - оорук.

Тывалар чыл эргилдезиниң аайы-биле негей болгаш додарлыг кышкы тоннар, чуга кидис-биле даараан күскү-часкы шыва тоннар кедер чораан. Оларны кетпес апарган үезинде, чылып азы соой бергенде, аптараже шыгжап, суп каар чораан.

Оон аңгыда тыва бөрттерниң хевирлерин, тыва биле моол кадыг идиктерниң ылгалын уругларга тайылбырлаан. Кур, бөрт, идик - эң-не хүндүткелдиг хеп, оларны кедип чоруур, курун болгаш бөргүн өөрү черже салып чоруур кижилерниң хей-аъды бедик болур деп башкарыкчы тайылбырлаан.

Кичээлди үндезин тыва хевивисти камнаалыңар, хүндүлеп, шын кедип чоруулуңар, ооң даараар үндезин дүрүмнерин сагып чоруулуңар деп чагыг сөстерни чугаалап доостурган. Уруглар оон-даа хөйнү билип, библиотекаже келгеш, номнарны номчуурун аазааннар.