Чуковский аттыг уруглар ном саңында, чурт шинчилел болгаш чогаал килдизинде, Тыва күрүнениң үндезилекчизи Монгуш Буян-Бадыргыга тураскааткан ном делгелгези салдынган. Апрель 25-те Монгуш Буян-Бадыргының төрүттүнгенинден бээр 130 чыл болур (1892-1932).
Делгеттинген номнар аразында Монгуш Байыр-оолдуң "Дээрден чүгүрген сылдыс дег" деп ному бар. Ол номда бижээни-биле:
... Монгуш Буян-Бадыргы Барыын-Хемчиктиң Улуг-Аянгатыга чылгычы Монгуш Номчуланың өг-бүлезинге 1892 улу чылында апрель 25-те төрүттүнген. Оол бир хар ажа бергенде, Номчуланың хан төрели Хайдып ноян аалдап келгеш, ону азырап аппарган. Адын Буянбаа деп адап алган. Өөнге өзүп тургаш-ла, элээн эртем-билигни чедип алган. Моол бижикке, моол, төвүт, орус дылдарга Буянбааны башкылар өөредип турганнар. Үстүү-Хүрээге өөрени бергеш, дылдарны, Чөөн чүктүң төөгүзүн, философиязын, төвүт медицинаны, астрологияны, астрономияны, каллиграфияны, математиканы, психологияны өөренип турган. 1909 чылда азыраан адазы Хайдып нояның чок апарганының соонда, Моолдуң Улаастайга Хемчиктиң ызыгуур салгаан чагырыкчызы кылдыр бадылаткан. Ол дээди эрге-дужаал ээлеп чорза-даа, мал-маган талазы-биле ортумак шыдалдыгларга хамааржыр. Төөгүлүг барымдаалар ёзугаар алырга, Буян-Бадыргы 800 хире чылгылыг, 100 ажыг инектиг, 1000 ажыр шээр малдыг, 10 тевелиг болгаш 30 сарлыктыг турган...
Ном делгелгезинде Буян-Бадыргының допчу-намдарын шинчилээн болгаш ооң дугайында бижиттинген төөгүлүг арыннар кирген улуг номнарны делгеп салган. Делгелге апрель 25-ке чедир уламчылаар. Республиканың уруглар ном саңының номчулга залынга Буян-Бадыргының дугайында номчуп келириңерни чаладывыс! Тыва күрүнениң тургустунганынга улуг үлүг-хууну киирген, Тыва чурту дээш сагыжы аарып чораан, аныяанда аъдының бажы хоя берген, үлегерлиг кижи дугайында билип алыры, ону утпазы чугула! Ном саңынын ажылдаар шактары: понедельник-пятница, 9.00-18.00, суббота, 9.00-16.00. Адрези: Кочетов кудумчузу, 34.
Күжүр чонум, актыг черге нүгүлдеттим.
Күске тынын үзүп көрбээн амытан мен.
Кымнарга-даа кара сеткил сеткивээн мен.
Кызыл тыным кестиң кыры чедип келди.
... Кара нүгүл туттурар хүн черле келир.
Ханныг чажыт илерээр хүн черле келир.
Алдар-адым агартыр хүн черле келир.
Актыг-шынныым йөрээдир хүн черле келир. (Монгуш Буян-Бадыргы)
#книжныевыставкиТРДБЧуковского #БуянБадыргы #культураТувы #историяТувы